Deficyty poznania społecznego w schizofrenii i zaburzeniach ze spektrum autyzmu

Deficyty poznania społecznego w schizofrenii i zaburzeniach ze spektrum autyzmu

Czy istnieją objawy psychopatologiczne wspólne dla chorych na schizofrenię i osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu? Odpowiadając twierdząco na to pytanie, można wymienić między innymi deficyty poznania społecznego, które dotykają osoby z obu grup, różniąc się jednakże w sposobie manifestacji i stopniu nasilenia. Próbę porównania deficytów poznania społecznego występujących w zaburzeniach ze spektrum autyzmu z nieprawidłowościami w tej samej sferze dotykającymi cierpiących na schizofrenię podejmują autorzy artykułu poglądowego zamieszczonego w czasopiśmie Neuropsychiatria i Neuropsychologia i noszącego tytuł: „Deficyty poznania społecznego w zaburzeniach ze spektrum autyzmu - porównanie ze schizofrenią”.

Według badaczy poznanie społeczne to procesy poznawcze niezbędne dla przyswojenia zasad i norm obowiązujących w społeczeństwie, umożliwiające podejmowanie decyzji w relacjach z innymi ludźmi i pozwalające na rozwijanie umiejętności interpersonalnych. Istnieją cztery składowe poznania społecznego, a są to: percepcja emocjonalna, percepcja społeczna, teoria umysłu i style atrybucyjne.

Co kryje się za tymi nazwami?

  • Percepcja emocjonalna to umiejętność prawidłowego odczytywania emocji na podstawie wyrazu twarzy, postawy ciała, gestów czy tonu głosu.
  • Percepcja społeczna oprócz adekwatnego przetwarzania emocji obejmuje także rozumienie zachowań innych ludzi.
  • Teoria umysłu, uważana za aspekt kluczowy dla poznania społecznego polega na umiejętności przyporządkowania sobie i innym określonych intencji, pragnień, przekonań, dążeń, czyli stanów umysłu, których nie sposób zaobserwować za pomocą wzroku. Dzięki teorii umysłu, stosowanej automatycznie i nieświadomie, człowiek może rozumieć takie zjawiska jak kłamstwo, aluzja, metafora, ironia.
  • Style atrybucyjne, ostatnia składowa poznania społecznego, określają skłonność jednostki do upatrywania przyczyny określonych zjawisk bądź to w cechach indywidualnych danej osoby, jak np. jej inteligencja, bądź też w czynnikach zewnętrznych. W pierwszym przypadku jest to atrybucja wewnętrzna, w drugim - zewnętrzna.

Jak wykazują badania z zakresu poznania społecznego, jest ono upośledzone zarówno u osób ze schizofrenią, jak i z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Deficyty obejmują wszystkie składowe poznania społecznego i znajdują odzwierciedlenie w badaniach neuroobrazowych.

Na podstawie badań obrazowych wykazano, że u osób z ASD (autism spectrum disorders) w realizację zadań związanych z poznaniem społecznym zaangażowane są przede wszystkim regiony bruzdy skroniowej górnej oraz przedniego i tylnego zakrętu kory obręczy, podczas gdy osoby ze schizofrenią częściej angażują brzuszno - boczny obszar kory przedczołowej, zakręt przyhipokampowy, zakręt potyliczny dolny oraz móżdżek.

W badaniach nad neurobiologicznymi markerami społecznego poznania u osób ze schizofrenią zaobserwowano zwiększoną w porównaniu z osobami z ASD aktywację pierwszorzędowej i drugorzędowej kory somatosensorycznej. Prawdopodobną rolą tego obszaru mózgu jest generowanie stanów fizjologicznych odpowiadających określonym emocjom, co ułatwia człowiekowi ich rozpoznawanie u siebie samego i u innych ludzi.

W obu grupach osób badanych obniżoną aktywność wykazuje ciało migdałowate - u osób ze schizofrenią obserwowano ją w trakcie wykonywania zadań związanych z rozpoznawaniem emocji, a u osób z ASD - podczas pracy nad zadaniami dotyczącymi teorii umysłu. Badania wykazały, że większe deficyty w zakresie rozpoznawania emocji występują u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w porównaniu z cierpiącymi na schizofrenię. W obu grupach wykazano niższą aktywację i zmniejszony przepływ krwi w regionach mózgu odpowiedzialnych za percepcję emocji.

U osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu stwierdzono niższą aktywację zakrętu wrzecionowatego, odpowiedzialnego za rozpoznawanie twarzy, oraz kory mózgowej bezpośrednio z nim połączonej, co jest związane z deficytami w zakresie rozpoznawania emocji. Z kolei osoby chore na schizofrenię wykazywały mniejszą aktywność w obszarach kory czołowej, ciemieniowej i skroniowej. U tych chorych nieprawidłowości występowały również w zakresie opisywania stanów emocjonalnych, takich jak wstręt, wstyd czy pogarda. Co interesujące radość była opisywana prawidłowo. Deficyty emocjonalne u chorych na schizofrenię związane są zarówno z percepcją, jak również z ekspresją emocji i obejmują między innymi osłabioną modulację głosu i ubogą gestykulację oraz trudności w okazywaniu uczuć, zwłaszcza pozytywnych. Zaburzenia najprawdopodobniej ulegają nasileniu wraz z wiekiem i czasem trwania choroby.   

W obu grupach, o których jest mowa w niniejszym tekście, zaobserwowano również nasilone deficyty w zakresie teorii umysłu. U osób z ASD zobrazowano zmniejszony przepływ krwi w tak zwanej „sieci teorii umysłu”, która obejmuje przyśrodkową korę przedczołową, obszar skroniowy oraz bruzdę skroniową górną. Stwierdzono również obniżoną aktywność odległych połączeń pomiędzy korą ruchową a regionami teorii umysłu. Te zjawiska neuronalne mogą mieć związek ze słabymi wynikami osób z ASD w testach mierzących zdolność przyporządkowania innym osobom określonych myśli i pragnień.   

Również u prawie połowy chorych na schizofrenię występują zaburzenia teorii umysłu, pogłębiające się, podobnie jak deficyty emocjonalne, wraz z czasem trwania choroby. U tych badanych zaobserwowano znacznie obniżoną aktywność w rejonach mózgu odpowiedzialnych za właściwe wnioskowanie o stanach psychicznych. Większe zaburzenia w zakresie oceny stanów mentalnych innych ludzi wykazywali chorzy z przewagą objawów negatywnych (wycofanie społeczne, utrata napędu).

W zakresie stylów atrybucyjnych chorzy na schizofrenię mają skłonność do atrybucji wewnętrznej - doszukują się przyczyn negatywnych zdarzeń w ludziach, nie zaś w zewnętrznych okolicznościach.

Podsumowując - zarówno u chorych na schizofrenię, jak i osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu poznanie społeczne, mające zasadniczy wpływ na jakość relacji interpersonalnych jednostki, jest zaburzone we wszystkich jego aspektach. Deficyty dotyczą rozumienia sygnałów emocjonalnych, teorii umysłu i stylów atrybucyjnych.

Wskazane byłoby prowadzenie dalszych badań w zakresie poznania społecznego w schizofrenii i ASD. Mogą one wyjaśnić, które z deficytów są wspólne dla obu stanów, a które specyficzne dla każdego z nich. Mogą również pomóc w opracowaniu adekwatnych programów rehabilitacji, mających na celu pomoc w powrocie do społeczeństwa i poprawę jakości ich życia oraz relacji interpersonalnych.

Bibliografia

Człapa, K., Wysok, D., Rybakowski, F. (2016). Deficyty poznania społecznego w zaburzeniach ze spektrum autyzmu - porównanie ze schizofrenią. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2016 11(1), 12 - 20, doi: 10.5114/nan2016.59834

Naukowcy wywołali halucynacje wzrokowe u myszy, wykorzystując światło do stymulacji niewielkiej liczby komórek w mózgu. Badan... czytaj więcej
Muzykę wykorzystywano w leczeniu różnych stanów chorobowych, dotykających zarówno ciała, jak i psychiki, od zarania ludzkości... czytaj więcej
Klasyczne zastosowanie DBS – choroba Parkinsona Głęboka stymulacja mózgu (ang. deep brain stimulation, DBS) jest metodą z obs... czytaj więcej
W celu zapobiegania wielu patologiom wynikającym z siedzącego trybu życia Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby ćwiczenia... czytaj więcej