Życie osób z chorobą Parkinsona jest znacznie utrudnione we wszystkich sferach ze względu na szereg objawów upośledzających motorykę oraz inne czynności życiowe. Dysfunkcje seksualne są jednymi z częstych objawów pozamotorycznych występujących w przebiegu choroby, jednak nasza wiedza na temat funkcjonowania pacjentów w tym obszarze jest ciągle niekompletna. W ubiegłym roku grupa z Tajlandii opublikowała badanie, które miało na celu opisanie specyficznych dysfunkcji seksualnych, określenie częstości występowania tych zaburzeń oraz wyodrębnienie predyktorów sprzyjających ich wystąpieniu. Rezultaty badań stanowią spore wyzwanie, ponieważ wskazują na to, że u pacjentów z diagnozą choroby Parkinsona funkcje seksualne są zaburzone prawie dwa razy częściej niż u osób zdrowych będących w podobnym wieku, a ich występowanie jest związane z ostrzejszym przebiegiem choroby oraz wyższym wskaźnikiem depresji.

Krótka powtórka

Choroba Parkinsona to jedna z najczęściej występujących chorób neurodegeneracyjnych, która dotyka w przybliżeniu 1 na 100 osób w wieku 65 lat. Markerem zmian patologicznych w mózgu jest obecność ciał Lewy’ego powstających z agregowania włókienkowych białek, głównie ︎α-synukleiny. Pociąga to za sobą nieprawidłowości w układzie pozapiramidowym, związane głównie z zanikiem istoty czarnej prążkowia czyli postępującą utratą neuronów dopaminergicznych. Będący efektem tych zmian niedobór dopaminy oraz przewaga aktywności hamujących neuronów glutaminianergicznych leżą u podłoża objawów pozapiramidowych takich jak bradykinezja, drżenie spoczynkowe, sztywność mięśniowa i niestabilność postawy (Eriksen i in., 2005).

Oprócz wyżej wymienionych symptomów chorym towarzyszy także szereg objawów pozamotorycznych, których podłoże nie jest do końca znane. Objawy te są wyraźne w obrazie klinicznym zaawansowanego stadium choroby i powodują poważne upośledzenie jakości życia codziennego pacjentów, jednak pomimo tego w dalszym ciągu nie są one dobrze rozpoznawane i skutecznie leczone. Do objawów tych należy nie tylko demencja, dotykająca ok 40% pacjentów, ale także depresja, stany lękowe, a nawet psychotyczne oraz zmiany osobowościowe, zaburzenia snu, odczuwanie bólu czy też dysfunkcje seksualne (Chaudchuri i in., 2006).

W czym problem?

Do normatywnego funkcjonowania w sferze seksualnej potrzebne jest dobre funkcjonowanie zarówno pod względem funkcji motorycznych, sensorycznych jak i autonomicznych. Regulowanie poziomu libido, pobudzenia autonomicznego układu nerwowego i erekcji może ulegać zaburzeniu u pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona prawdopodobnie przez niedobór dopaminy w podwzgórzu. Wpływ leków przeciwparkinsonowskich jak i dysregulacja poziomu hormonów płciowych (głównie testosteronu) również nie pozostaje bez znaczenia. Działanie podawanych pacjentom leków może przejawiać się zarówno w obniżaniu sprawności seksualnej, jak i powodować objawy nadmiernego pobudzenia i zaabsorbowania sferą płciową, zwanego hiperseksualnością.

Jak badano?

W opisywanym badaniu wzięło udział 60 pacjentów z diagnozą choroby Parkinsona w wieku ok. 57 lat (M=57,33; SD=7,88) oraz równoliczna, nieróżniąca się istotnie wiekiem i rozkładem płci grupa
osób zdrowych (M=54,57; SD=7,70). Zastosowano skalę ASEX (Arizona Sexual Experience Scale), HAMD (Hamilton Depression Rating Scale) służącą do badania depresji oraz zadawano dodatkowe pytania odnośnie przedwczesnego wytrysku u mężczyzn, dyspareunii u kobiet oraz nadmiernego popędu seksualnego u obydwu płci. Grupę pacjentów oceniano także pod względem
zaawansowania choroby za pomocą skal UPDRS (Unified Parkinson's Disease Rating Scale) oraz H&Y (Hoehn and Yahr Staging). Aby dokonać oceny stężenia cukru we krwi, funkcjonowania układu moczowego, stężenia kwasu moczowego, poziomu estradiolu u kobiet i testosteronu u mężczyzn od badanych pobierano także próbki krwi.

Użyta w badaniu samoopisowa skala ASEX służy do diagnozowania sprawności funkcji seksualnych w pięciu obszarach: popędu seksualnego, pobudzenia seksualnego, erekcji u mężczyzn i lubrykacji u kobiet, zdolności do osiągania orgazmu oraz satysfakcji z przeżywanego orgazmu. O dysfunkcjach seksualnych świadczy wynik od 16 na 30 możliwych do zdobycia punktów. Trafność i rzetelność skali została przetestowana w warunkach specyficznych kulturowo.

Wynik badań

Badanie wykazało, że podczas gdy wśród osób zdrowych w badanej grupie wiekowej dysfunkcje seksualne występowały u 48,3%, u cierpiących na chorobę Parkinsona odnotowano je u 81,6% osób. Aż 49 spośród wszystkich 60 pacjentów, uzyskało wynik powyżej 16 punktów w teście ASEX. Co ciekawe, istotność różnicy w tym teście została wykazana jedynie dla mężczyzn. Kobiety z grupy badanej osiągały gorsze wyniki od kobiet zdrowych, jednak różnica ta nie przekroczyła progu istotności statystycznej. Oprócz tego osoby z diagnozą Parkinsona miały istotnie mniej stosunków seksualnych w ciągu ostatniego miesiąca niż osoby zdrowe.

Jednymi z najczęściej występujących u pacjentów dysfunkcji były trudności z doświadczaniem orgazmu (55%) oraz satysfakcji z odbytego stosunku (53,3%). Mężczyźni najczęściej deklarowali problemy z przedwczesną ejakulacją (51,4% mężczyzn) oraz trudności z utrzymaniem erekcjii niezdolność do osiągania orgazmu (42,9% mężczyzn), natomiast aż 76% kobiet deklarowało brak satysfakcji z orgazmu i niezdolność do doświadczania go (72% kobiet). Objawy hiperseksualności odnotowano tylko u jednego badanego płci męskiej. Co również istotne, pacjenci wykazujący dysfunkcje seksualne mieli istotnie wyższy wskaźnik depresji, a bardziej narażone na wystąpienie trudności natury seksualnej były osoby młodsze, płci męskiej.

O czym mówią nam wyniki?

Prezentowane badanie zwraca uwagę na fakt, że uwzględniając wszystkie aspekty funkcjonowania człowieka możemy świadczyć bardziej kompleksową pomoc. W diagnozie osób cierpiących na
chorobę Parkinsona warto pamiętać, że objawy pozamotoryczne, w tym dysfunkcje seksualne, są bardzo ważne dla jakości życia pacjentów. Są one o tyle istotne, że mogą wywierać negatywny
wpływ na jakość relacji intymnych pacjentów oraz zaostrzać przebieg choroby. Mogą również zwiększać depresyjność u pacjentów poprzez obniżanie samooceny, nasilanie objawów charakterystycznych dla choroby Parkinsona i niepożądany wpływ na leczenie farmakologiczne.

Uwzględnianie w diagnozie takich czynników jak brak stosunku płciowego w przeciągu ostatniego miesiąca, obecność niestabilnej postawy charakterystycznej dla chorych na Parkinsona oraz
nieprawidłowe reakcje genitalne może stanowić szybkie do zastosowania i użyteczne narzędzie do diagnozowania dysfunkcji seksualnych tych pacjentów.

Bibliografia

Chaudhuri, K. R., Healy, D. G., & Schapira, A. H. (2006). Non-motor symptoms of Parkinson's disease: diagnosis and management. The Lancet Neurology, 5(3), 235-245.
Eriksen, J. L., Wszolek, Z., & Petrucelli, L. (2005). Molecular pathogenesis of Parkinson disease. Archives of Neurology, 62(3), 353-357.

Jitkritsadakul, O., Jagota, P., & Bhidayasiri, R. (2015). Postural instability, the absence of sexual intercourse in the past month, and loss of libido are predictors of sexual dysfunction in Parkinson’s disease. Parkinsonism & related disorders, 21(1), 61-67.