Wstrząśnienie mózgu (łac. commotio cerebri) jest stanem neurologicznym polegającym na pourazowej utracie przytomności, po którym pacjent zdrowieje i nie stwierdza się u niego żadnych ubytkowych objawów ze strony układu nerwowego. Patofizjologia wstrząśnienia mózgu jest niejasna i pozostaje przedmiotem naukowych polemik...
 
Objawy wstrząśnienia mózgu
 
Objawem „przewodnim” wstrząśnienia mózgu jest utrata przytomności po urazie głowy, trwająca od kilkunastu sekund, do kilkunastu minut. Kolejnym objawem jest wystąpienie okresu niepamięci – wstecznej lub następczej. Niepamięcią wsteczną może być objęta chwila wypadku (urazu) lub też wydarzenia, które go wyprzedziło. Pamięć zwykle powraca po około godzinie. Niepamięć następcza dotyczy czasu pomiędzy urazem, a momentem odzyskania pełnej, trwałej świadomości [1]. Do opisywanych objawów mogą dołączyć się zaburzenia autonomiczne, jak nudności i wymioty, bóle głowy, wahania ciśnienia tętniczego krwi i szybka praca serca, które mają etiologię naczynioruchową. Symptomy niepowikłanego wstrząśnienia mózgu ustępują samoistnie po około 3 dniach [2].
 
Stopnie ciężkości wstrząśnienia mózgu
 
W zależności od siły urazu i obserwowanych zaburzeń neurologicznych wyróżniono następujące stopnie wstrząśnienia mózgu [3]:
 
Iº – przemijająca dezorientacja bez utraty przytomności z natychmiastowym powrotem do pełnej świadomości, nie stwierdza się niepamięci,
 
IIº – wyraźniej zaznaczona dezorientacja po urazie oraz bardzo nieznaczny okres niepamięci okołourazowej, bez utraty przytomności,
 
IIIº – bardzo wyraźna dezorientacja (splątanie) z większym okresem niepamięci, głównie wstecznej, utrata przytomności występuje w postaci chwilowego wyłączenia świadomości,
 
IVº – klasyczne wstrząśnienie mózgu czyli krótkotrwała utrata przytomności, różnie długi okressplątania i różnie długi okres niepamię- ci wstecznej i następczej [3].
 
Pierwsza pomoc i leczenie
 
Każdy poszkodowany po urazie głowy, jeśli jest przytomny i nic mu nie zagraża np. pożar, powinien pozostać do czasu przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego w pozycji zastanej (jeśli nie doszło do uszkodzenia kręgosłupa, pacjent może zostać ułożony w pozycji leżącej z nieznacznym uniesieniem górnej połowy ciała). Gdy poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny – wówczas należy monitorować jego oddychanie (jeśli prawdopodobnie nie doszło do uszkodzenia kręgosłupa – poszkodowanego układamy w pozycji na boku), a w razie braku oddechu po udrożnieniu dróg oddechowych rozpoczynamy resuscytację krążeniowo-oddechową.

Pacjent po urazie głowy i z podejrzeniem wstrząśnienia mózgu powinien być zbadany przez lekarza i skonsultowany przez neurologa. Wykonywane są także podstawowe badania krwi (łącznie z toksykologicznymi) i obrazowe głowy [1].

Zbierając wywiad należy uzyskać informację, czy po urazie wystąpiła utrata przytomności i obserwuje się niepamięć. Jeśli nie doszło do utraty przytomności – nie można stwierdzić klasycznego wstrząśnienia mózgu. Jeśli pacjent trafił pod opiekę lekarską będąc nieprzytomnym, wówczas jest oceniany według skali Glasgow, co obiektywnie pozwala stwierdzić stan nieprzytomności (chory uzyskuje poniżej 8 punktów w tej skali). Informacja uzyskana od przytomnego już pacjenta jest oceną subiektywną (pacjent różnie może interpretować stan nieprzytomności). Należy też potwierdzić uraz głowy lub też upadek z wysokości na pośladki (uraz pośredni). W badaniach obrazowych głowy można stwierdzić, czy wstrząśnienie mózgu jest niepowikłane (brak cech patologii) [1].
 
Poszkodowany ze wstrząśnieniem mózgu powinien być obserwowany przez 48 godzin w szpitalu. Należy monitorować przynajmniej co 1 godzinę i dokumentować: stan świadomości, wielkość źrenic, ciśnienie tętnicze, tętno, częstość oddechów i temperaturę [1]. Jeśli chory doznał urazu głowy, powinien  być także monitorowany pod kątem dalszych powikłań np. krwawienia śródczaszkowe, ponowna utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, napady drgawkowe.

Zalecane jest leczenie spoczynkowe, a także postępowanie objawowe m.in. podawanie leków przeciwbólowych i przeciwwymiotnych. Po kilku dniach pacjenci mogą powrócić do swoich codziennych aktywności, a później do pracy.

Należy wiedzieć, że u niektórych chorych może wystąpić subiektywny zespół pourazowy, zwany  cerebrastenią pourazową, nerwicą pourazową lub pourazową dystonią wegetatywną. Pacjent wówczas zgłasza utrzymywanie się bólów głowy, nudności, osłabienie sprawności intelektualnej pod postacią problemów z pamięcią i koncentracją, a także zaburzenia snu i objawy depresji. Podobne objawy mogą zgłaszać osoby, które po urazie głowy nie wykazywały oznak wstrząśnienia mózgu. Zespół ten podobnie jak patofizjologia wstrząśnienia mózgu również jest problemem dyskusyjnym [1]
 
Opracowano na podstawie:

1. Hampel R. Wstrząśnienie mózgu – problemy kliniczne i orzecznicze . Orzecznictwo Lekarskie 2010, 7(2): 127-133
2.  Głowacki J, Marek Z. Urazy czaszki i mózgu rozpoznawanie i opiniowanie. Krakowskie Wyd Med Kraków 2000: 47- 57. 
3.  Bloch-Bogusławska E, Wolska E. Rozbieżności pomiędzy kliniczną i sądowo-lekarską oceną wstrząśnienia mózgu na podstawie materiału własnego Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej AM w Bydgoszczy. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii 2004, 2.