Mimo patomechanizmu i zmian histopatologicznych, zespół Wernickego i zespół Korsakowa to dwie choroby o innych objawach klinicznych. Zespół Wernickego cechuje występowanie encefalopatii, zaburzeń psychicznych i gałkoruchowych oraz zaburzeń chodu. Jest to ostra reakcja mózgu na niedobór witaminy B1. Zespół Wernickego to wczesna i odwracalna faza zespołu Wernickego-Korsakowa.
Przyczyny
Do niedoboru witaminy B1 dochodzi w wyniku błędów dietetycznych, czyli spożywania małej ilości produktów bogatych w witaminę B1 (suszone drożdże piwne [3], pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe i soja, podroby (serce i wątroba zwierząt), mięso (wieprzowina) i ryby (nie surowe [4], szczególnie węgorz i tuńczyk [3]), orzechy i nasiona (np. słonecznik) [4], warzywa - w tym ziemniaki [3]), a zwłaszcza w przebiegu alkoholizmu przewlekłego.
W zespole Wernickego często stwierdza się występowanie atrofii ciał suteczkowatych [1].
Objawy i diagnostyka
Ostry zespół Wernickego polega na występowaniu objawów przypominających splątanie, które może utrzymywać się przez kilka dni lub tygodni. Obserwowane są zaburzenia:
- uwagi, orientacji, pamięci,
- mowy spontanicznej,
- obojętność na bodźce,
- nadmierną senność [1, 2].
Stwierdzane są zaburzenia percepcji. Chory przykładowo rozpoznaje salę szpitalną jako mieszkanie własne. Bywa apatyczny lub pobudzony. Rzadko dochodzi do osłupienia lub śpiączki. Zdarza się, że stan psychiczny może być prawidłowy.
Zaburzenia gałkoruchowe w przebiegu zespołu Wernickego obejmują oczopląs, porażenie odwodzenia gałek ocznych i zaburzenia skojarzonych ruchów gałek. To ostatnie może ulegać progresji do oftalmoplegii zewnętrznej. Reakcja źrenic na światło jest spowolniała. Chory może zgłaszać niewyraźne, podwójne widzenie [1].
U większości pacjentów z zespołem Wernickego stwierdzana jest ataksja tułowia utrudniająca normalny chód i pozostawanie w pozycji stojącej. Rzadziej występuje ataksja kończyn górnych i dyzartria. Warto wiedzieć, że polineuropatia może maskować ataksję, gdyż wywołuje niedowłady kończyn [1].
Ponadto u pacjentów z zespołem Wernickego stwierdza się objawy niedoborów składników pokarmowych (problemy skórne, zaczerwienienie języka, zmiany na śluzówce jamy ustnej), niewydolności wątroby i zaburzeń wegetatywnych (tachykardia, hipotonia ortostatyczna). U chorych występuje też duszność wysiłkowa [1, 2].
Możliwości leczenia
Nieleczony zespół Wernickego doprowadza do zgonu. Leczenie opiera się na suplementacji witaminy B1 i magnezu. Wchłanianie tiaminy z przewodu pokarmowego jest ograniczone, toteż zaleca się podawanie jej np. w formie iniekcji domięśniowych. Tiaminę trudno przedawkować i jej nadmiar nie jest szkodliwy. Hiperwitaminoza może wystąpić jedynie wtedy gdy w trakcie leczenia jest podawania w formie iniekcji [5]. Suplementowanie magnezu wspomaga wchłanianie tiaminy. U osób przewlekle spożywających alkohol nie powinno się podawać dożylnie glukozy bez tiaminy z powodu zwiększonego ryzyka encefalopatii [1].
Już po kilku godzinach od podania tiaminy można zaobserwować mniejsze nasilenie objawów gałkoruchowych. Zaburzenia świadomości ustępują po około kilku godzinach lub kilku dniach leczenia. Ataksja nie zawsze ulega wycofaniu. Splątanie zwykle zostaje zażegnane po miesięcznej terapii, ale mogą pojawiać się zaburzenia amnestyczne Korsakowa. W przypadku niewydolności wątroby zaleca się ograniczenie białka w diecie [1].
