Rodzinna dysautonomia (ang. familial dysautonomia) zwana także neuropatią autonomiczną typu III i zespołem Rileya-Daya, to ekstremalnie rzadko występująca w populacji ogólnej choroba genetyczna. Zdecydowanie częściej dotyczy Żydów Aszkenazyjskich, gdzie rozpowszechnienie oszacowano na 1 : 3700 [1]– co w odniesieniu do definicji chorób rzadkich, nadal przypisuje ją tej grupie. Nosicielstwo mutacji w populacji Żydów Aszkenazyjskich wynosi aż 1 na 30 osób [2, 3].
Proces chorobowy wpływa na rozwój i przeżycie autonomicznych komórek nerwowych (autonomiczny układ nerwowy nadzoruje mimowolne funkcje organizmu, a więc oddychanie, regulowanie ciśnienia tętniczego krwi, pracy serca, trawienie, produkcję łez, potliwość, czy też temperaturę ciała). Rodzinna dysautonomia dotyczy także układu zmysłów (m.in. czucie smaku, bólu, ciepła i zimna) [1].
Aspekt genetyczny
Przyczyną choroby są mutacje genu IKBKAP, który zawiera instrukcje dla wytwarzania białka IKK complex-associated protein (IKAP). Wynikiem tej mutacji jest wytwarzanie mniejszej ilości prawidłowego białka. Jednak mutacja jest „niekonsekwentna”, co oznacza, ze gdzieniegdzie w organizmie jest normalna ilość tej proteiny, ale w mózgu wciąż stwierdza się jej deficyt. Istotne procesy zachodzące w mózgu są najprawdopodobniej zakłócone przez niedobór lub brak białek IKAP, dlatego też będziemy obserwować objawy rodzinnej dysautonomii [1]. Mutacja dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny [1,2]
Objawy i diagnostyka
Objawy wskazujące na dysautonomię rodzinną dostrzegalne są już w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Zaliczamy do nich:
- osłabione napięcie mięśniowe,
- trudności w karmieniu, słabą zdolność ssania, refluks i ulewania,
- słabe wzrastanie,
- brak łez, obfite pocenie i ślinienie,
- częste infekcje płucne,
- trudności w utrzymaniu stałej temperatury ciała (ryzyko hipotermii) [1, 2].
U starszych niemowląt i małych dzieci mogą występować bezdechy oraz towarzysząca im sinica i omdlenia. Problem zwykle ustępuje około 6 roku życia. Rozwój dzieci jest opóźniony (chód, mowa), ale u niektórych przebiega bez odchyleń [1].
Objawami dodatkowymi dysautonomii rodzinnej obserwowanymi u dzieci są: moczenie nocne, brak odczuwania smaków, epizody wymiotów, zmniejszona wrażliwość na zmieniającą się temperaturę i ból, zaburzenia trzymania równowagi, skoliozy, osłabione kości podatne na złamania, zaburzenia ze strony nerek i serca. U chorych występują problemy z utrzymaniem ciśnienia tętniczego krwi, co zwykle przejawia się w niedociśnieniu ortostatycznym (spadki ciśnienia po zmianie pozycji z poziomej na pionową objawiające się zawrotami głowy, zaburzeniami widzenia lub też omdleniami). Może też występować sytuacja odwrotna, czyli nadciśnienie tętnicze – zwłaszcza w chwilach stresu, ekscytacji lub podczas wymiotów [1]. Wtedy też mogą występować czerwone plamy na skórze [2].
Okres dojrzewania lub wczesnej dorosłości, to czas w którym można zaobserwować uszkodzenie płuc z powodu nawracających infekcji, zaburzenia czynności nerek, pogorszenie wzroku z powodu atrofii nerwów wzrokowych. Około 1/3 dzieci z rodzinną dysautonomią ma problemy w uczeniu się spowodowane krótkim czasem koncentracji. W wieku dorosłym pacjenci doświadczają coraz mocniejszych zaburzeń równowagi, muszą poruszać się w asyście drugiej osoby [1]. Długość życia osób z dyautonomią rodzinną sięga około 40 lat [3].
Aby ocenić czy dziecko ma dysautonomię rodzinną wykonywany jest test z histaminą. Histamina jest wstrzykiwana podskórnie i dokonuje się pomiaru odpowiedzi na nią, wzdłuż włókien komórek nerwowych. Brak odpowiedzi potwierdza diagnozę [2]. Dalsze badania wykonywane są według potrzeb. Uzupełnieniem diagnozy są badania genetyczne.
Diagnostyka różnicowa
- rodzinna i wrodzona analgezja Biemonda,
- wrodzona neuropatia zmysłowa z anhydrozą,
- wrodzona neuropatia zmysłowa typu II,
- dysautonomie związane z cukrzycą, chorobami serca i inne [2].
Możliwości leczenia
Rodzinna dysautonomia jest chorobą niewyleczalną. Proponowane jest leczenie objawowe i podtrzymujące. W tym celu zlecane są leki:
- diazepam – środek uspokajający, nasenny,
- metoklopramid – przeciwwymiotny,
- wodzian chloralu -uspokajająco-nasenny [2],
- leki normujące ciśnienie tętnicze krwi [3].
Brak łez w oczach należy uzupełniać stosując preparatu sztucznych łez [2]. Ma to duże znaczenie w zapobieganiu wysychaniu rogówki, jej stanów zapalnych, infekcji i owrzodzeń.
Istotna jest także indywidualnie dobrana fizjoterapia (zwiększenie napięcia mięśniowego, nauka chodu, korzystanie ze sprzętu wspomagającego poruszanie się) oraz terapia karmienia i poradnictwo żywieniowe (sposoby karmienia, rodzaje i częstotliwość posiłków, faktura posiłków, wspomaganie ssania i połykania) [2]. Zaleca się też różne formy terapii zajęciowej i metody wczesnej interwencji. Polecana jest intensywna terapia mowy i uczenia się jeśli zagrożony jest prawidłowy rozwój dziecka [3].
Opracowano na podstawie:
1.Familial dysautonomia. Genetics Home Reference.
2.Familial dysautonomia. National Organization for Rare Diseases. 2007
3.Familial dysautonomia. Center fof jewish Genetics.
www.jewishgenetics.org dostęp z dn. 27.04.16
